W chwili wprowadzenia euro Polska stanie się częścią bardziej zintegrowanego obszaru walutowego, wyposażonego w wiele nowych rozwiązań, których celem jest poprawa stabilności strefy euro zarówno w krótkim, jak i w długim okresie. Zmiany instytucjonalne będą skutkować potencjalnie stabilniejszą strefą euro, co zwiększa szansę na realizację korzyści z zamiany waluty. Jednocześnie – poprzez m.in. potrzebę ratyfikacji traktatu o utworzeniu ESM oraz zapewnienia zgodności polskiego systemu instytucjonalnego z zapisami tzw. paktu fiskalnego – zmiany te implikują „dodatkowe kryteria" wprowadzenia euro w Polsce. Większy stopień koordynacji polityki gospodarczej w ramach strefy euro, w tym m.in. w zakresie polityki fiskalnej oraz polityki makroostrożnościowej może zaś istotnie ograniczyć możliwość reakcji na dotykające nasz kraj zaburzenia gospodarcze. Dokonanie pełnej oceny wprowadzonych zmian jest jednak przedwczesne – skuteczność wielu spośród wprowadzonych reform musi bowiem zostać dowiedziona w praktyce.
W serwisie internetowym Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez RP opublikowano opracowanie Biura Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polska pt. Implikacje reformy instytucjonalnej strefy euro dla procesu wprowadzenia euro w Polsce, w którym podjęto próbę jakościowej oceny korzyści i kosztów wprowadzenia euro w Polsce związanych z reformą instytucjonalną strefy euro oraz implikacji zmian w strefie euro dla procesu przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce (porównaj także Najczęściej zadawane pytania nt. euro, w tym w szczególności sekcję Strefa euro, kryzys i jego konsekwencje, jak również Kalendarium kryzysu w strefie euro i walki z nim). W materiale tym wykorzystano fragmenty analiz przygotowanych w ramach prac międzyinstytucjonalnej struktury ds. wprowadzenia euro przez Zespół Roboczy ds. Dostosowań Prawnych, Grupę Zadaniową do spraw Stabilności Finansowej oraz Zespół Roboczy ds. Makroekonomicznych.
W opracowaniu podkreślono, iż w momencie wprowadzenia euro Polska stanie się częścią bardziej zintegrowanego obszaru walutowego, wyposażonego w wiele nowych rozwiązań, których celem jest poprawa stabilności strefy euro zarówno w krótkim, jak i w długim okresie. Podjęte w tym celu działania stanowią bezpośrednią odpowiedź UE na słabości instytucjonalne strefy euro, które doprowadziły do narastania nierównowag oraz istotnie utrudniły zarządzanie kryzysem. Ich wdrożenie, przy założeniu skutecznego przestrzegania, powinno przynieść liczne korzyści, jednak wiązać się będzie również z koniecznością dokonania dodatkowych dostosowań na drodze do strefy euro oraz może być źródłem zagrożeń.
Wprowadzone zmiany w zakresie ram polityki fiskalnej oznaczają większy nacisk na egzekwowanie istniejących już wcześniej reguł PSW (w tym w zakresie długu sektora g.g. i średniookresowego celu budżetowego – MTO) i w tym sensie dodatkowo ograniczają swobodę prowadzenia dyskrecjonalnej polityki fiskalnej. Biorąc jednak pod uwagę zwiększoną wagę, jaką w zreformowanych regułach odgrywają uwarunkowania cykliczne, reguły te nie powinny stanowić istotnej przeszkody dla wykorzystywania polityki fiskalnej w celu łagodzenia szoków asymetrycznych.
Wprowadzenie procedury nadmiernych nierównowag, przy założeniu skutecznego stosowania, powinno przyczynić się do wzrostu stabilności i konkurencyjności UE i strefy euro. Część prewencyjna, dzięki wczesnej identyfikacji nierównowag, może przyczynić się do zapobiegania ich rozwojowi w przyszłości. Część korekcyjna pozostawia jednak wiele wątpliwości w zakresie jej wdrożenia oraz skuteczności, w szczególności w kontekście ograniczonych możliwości reakcji na nierównowagi. Wyzwania te mogą okazać się szczególnie istotne dla krajów takich jak Polska, tj. będących w trakcie procesu doganiania.
Utworzenie mechanizmów zarządzania kryzysowego, mających zagwarantować stabilność finansową strefy euro jako całości w sytuacji kryzysowej, dopełniło niekompletną dotychczas architekturę UGW. Dzięki swojemu stałemu charakterowi ESM charakteryzuje się wyższą wiarygodnością niż wcześniejsze fundusze pomocowe tworzone w reakcji na kryzys, wzmacniając tym samym system instytucjonalny UGW w sposób trwały. Dodatkowo uruchomienie przez EBC programu OMT oznacza de facto możliwość nieograniczonego wsparcia płynnościowego dla aktywów rządowych z krótkiego końca krzywej dochodowości, wykraczającego poza wielkość zasobów ESM. Dzięki tym mechanizmom strefa euro powinna być bardziej odporna na nagłe zawirowania na rynkach finansowych, pozostające poza kontrolą poszczególnych państw. Dokonanie pełnej oceny ich efektywności jest jednak niemożliwe ze względu na brak szczegółów operacyjnych dotyczących funkcjonowania ESM (w szczególności w zakresie zasad dokapitalizowania banków). Z punktu widzenia Polski, przystąpienie do ESM stanie się jednak dodatkowym elementem procedury wejścia do strefy euro, który będzie wynikał w szczególności z konieczności ratyfikacji Traktatu o ESM oraz wniesienia stosownego wkładu kapitałowego.
Wprowadzenie euro w Polsce będzie się również wiązało z pełnym uczestnictwem w unii bankowej, która w założeniu ma przerwać powiązania między oceną wiarygodności kredytowej poszczególnych krajów a ocenami wiarogodności banków nadzorowanych przez władze tych krajów. W chwili obecnej, spośród składowych unii bankowej, najwięcej szczegółów jest znanych odnośnie funkcjowania wspólnego europejskiego nadzoru. W celu zapewnienia efektywności całego mechanizmu konieczne jest jednak, aby przeniesieniu kompetencji nadzorczych towarzyszyło przeniesienie odpowiedzialności (w tym również finansowej) za podejmowane decyzje, które wymaga powołania wszystkich trzech zakładanych elementów: wspólnego nadzoru bankowego, systemu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz gwarantowania depozytów. Funkcjonowanie unii bankowej ma skutkować dla objętych nią banków dodatkowym dostępem do (warunkowego) finansowania z ESM, jak i płynności z Eurosystemu. Mogłoby to skłonić uczestników rynków finansowych do postrzegania tych banków jako bezpieczniejszych (w stosunku do scenariusza braku dostępu do finansowania z ESM), a tym samym zmniejszyć koszty i poprawić warunki finansowania ich działalności. Z uwagi na niekompletność unii bankowej, na tym etapie trudno jest ocenić jej przyszłą efektywność. Niewiadomą pozostaje także sposób prowadzenia polityki makroostrożnościowej przez EBC. Z punktu widzenia Polski istotne jest, aby uwzględniała ona uwarunkowania poszczególnych krajów, co ułatwi przeciwdziałanie skutkom szoków asymetrycznych oraz zróżnicowanej reakcji gospodarek na szoki wspólne.
Wdrożenie rozwiązań dotyczących unii fiskalnej, w zależności od skali i formy tych działań, wiązałoby się ze zwiększeniem stabilności zarówno w strefie euro, jak i w całej UE, a tym samym byłoby korzystne dla polskiej gospodarki. Mogłoby ono także sprzyjać powrotowi gospodarki do równowagi po wystąpieniu szoków (mechanizmy transferowe) oraz przyczynić się do dalszego rozwoju polskiej gospodarki (mechanizmy wsparcia dla realizacji reform gospodarczych). Jednocześnie jednak, ustanowienie unii fiskalnej implikowałoby nowe potencjalne koszty pełnego uczestnictwa w strefie euro, polegające na większej rezygnacji z autonomii w zakresie polityki fiskalnej. Przekazanie na poziom europejski części kompetencji należących do władz krajowych mogłoby również wymagać dodatkowych dostosowań prawnych na drodze do wprowadzania euro w Polsce.
Wskazane zmiany instytucjonalne powinny skutkować potencjalnie stabilniejszą strefą euro, co zwiększa szansę na realizację długookresowych korzyści z zamiany waluty. Doświadczenia kryzysu pokazały jednak, że skala tych korzyści jest w dużej mierze warunkowa względem strategii integracji walutowej. Zmiany instytucjonalne implikują równocześnie, że sam moment wprowadzenia euro w Polsce będzie musiał zostać poprzedzony wieloma dostosowaniami związanymi z początkiem obowiązywania nowych regulacji prawnych. Zmiany te dotyczą m.in. ratyfikacji Traktatu o ESM (wraz z wniesieniem wkładu finansowego), przystąpienia do unii bankowej, w tym do jednolitego mechanizmu nadzorczego, czy realizacji zapisów tzw. paktu fiskalnego. Ich skala istotnie wykracza obecnie poza dotychczasowy zakres dostosowań prawnych związany głównie z procesem wymiany waluty oraz wypełnieniem tzw. kryterium prawnego.
Większy stopień koordynacji polityki gospodarczej w ramach strefy euro, w tym m.in. w zakresie polityki fiskalnej oraz polityki makroostrożnościowej, może istotnie ograniczyć możliwość reakcji na szoki asymetryczne oraz te spośród szoków wspólnych, które mają zróżnicowany wpływ na gospodarki strefy euro. Rzeczywista skuteczność nowych rozwiązań zostanie zaś ujawniona dopiero w praktyce stosowania nowych propozycji insytucjonalnych. Doświadczenia związane z funkcjonowaniem Paktu Stabilności i Wzrostu nakazują ostrożność w zakresie formułowania oczekiwań, w szczególności w przypadku procedury nierównowag makroekonomicznych. Ostrożność ta jest wskazana również w zakresie koordynacji polityki fiskalnej oraz unii bankowej i fiskalnej z uwagi na innowacyjny charakter zmian.