Z uwagi na fakt, iż egzekucja administracyjna jest najbardziej dotkliwym sposobem zaspokojenia wierzyciela, postępowanie egzekucyjne jest sformalizowane i poddane kontroli sądu administracyjnego. Naruszenie zasad w nim określonych stanowi podstawę do złożenia przez zobowiązanego m.in. zarzutu w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej, skargi na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego lub egzekutora oraz na przewlekłość postępowania egzekucyjnego.
Zgodnie z art. 33 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2018 r., poz. 1314, z późn. zm.) podstawą zarzutu w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej może być:
- wykonanie lub umorzenie w całości albo w części obowiązku, przedawnienie; wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku,
- odroczenie terminu wykonania obowiązku albo brak wymagalności obowiązku z innego powodu, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnej,
- określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z orzeczenia, o którym mowa w art. 3-4 ustawy,
- błąd co do osoby zobowiązanego,
- niewykonalność obowiązku o charakterze niepieniężnym,
- niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego,
- brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia, o którym mowa w art. 15 § 1 ustawy,
- zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego,
- prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny,
- niespełnienie w tytule wykonawczym wymogów określonych w art. 27 ustawy, a w zagranicznym tytule wykonawczym - wymogów określonych w art. 102 z dnia 11 października 2013 r. o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 425).
Zarzuty zgłoszone na podstawie pkt 1-7, 9 i 10 organ egzekucyjny rozpatruje po uzyskaniu stanowiska wierzyciela w zakresie zgłoszonych zarzutów, z tym że w zakresie zarzutów, o których mowa w pkt 1-5 i 7, wypowiedź wierzyciela jest dla organu egzekucyjnego wiążąca. W przypadku, gdy egzekucja administracyjna prowadzona jest na wniosek państwa członkowskiego lub państwa trzeciego zobowiązany może kwestionować prowadzenie egzekucji na podstawie:
- art. 33 § 1 pkt 6, 8 i 9 w przypadku egzekucji należności pieniężnych, o których mowa w art. 2 § 1 pkt 8 lit. a-f ustawy;
- art. 33 § 1 pkt 6 i 8-10 w przypadku egzekucji należności pieniężnych, o których mowa w art. 2 § 1 pkt 8 lit. g i pkt 9 ustawy.
Stanowisko wierzyciela jest wyrażane w formie postanowienia. Jeżeli zarzut zobowiązanego jest lub był przedmiotem rozpatrzenia w odrębnym postępowaniu administracyjnym, podatkowym lub sądowym albo zobowiązany kwestionuje w całości lub w części wymagalność należności pieniężnej z uwagi na jej wysokość ustaloną lub określoną w orzeczeniu, od którego przysługują środki zaskarżenia, wierzyciel wydaje postanowienie o niedopuszczalności zgłoszonego zarzutu. Organ egzekucyjny po otrzymaniu ostatecznego stanowiska wierzyciela wydaje postanowienie w sprawie zgłoszonych zarzutów, z tym że jeżeli wierzyciel uznał zarzuty za uzasadnione - o umorzeniu postępowania egzekucyjnego.
Skarga w postępowaniu egzekucyjnym - zgodnie z art. 54 ustawy - przysługuje zobowiązanemu na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego i egzekutora oraz na przewlekłość postępowania egzekucyjnego. Na przewlekłość postępowania egzekucyjnego skarga przysługuje również wierzycielowi niebędącemu jednocześnie organem egzekucyjnym, a także podmiotowi, którego interes prawny lub faktyczny został naruszony w wyniku niewykonania obowiązku oraz organowi zainteresowanemu w wykonaniu obowiązku. Skargę wnosi się do organu egzekucyjnego w terminie 14 dni od dnia zawiadomienia zobowiązanego o czynności egzekucyjnej. Skargę rozpatruje w pierwszej instancji organ egzekucyjny w formie postanowienia.
W toku postępowania egzekucyjnego organ egzekucyjny wydaje postanowienia, na które przysługuje zażalenie, jeżeli ustawa o postępowaniu egzekucyjnym lub kodeks postępowania administracyjnego tak stanowią. Zażalenie wnosi się do organu odwoławczego za pośrednictwem organu egzekucyjnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia. W zakresie nieuregulowanym w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, w postępowaniu egzekucyjnym stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.
Wniesienie zarzutu, z wyłączeniem zarzutu zastosowania zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego, powoduje zawieszenie postępowania egzekucyjnego do czasu wydania ostatecznego postanowienia. Wierzyciel może wystąpić do organu egzekucyjnego z wnioskiem o podjęcie zawieszonego postępowania, albo o dokonanie zabezpieczenia (zabezpieczenie może być również dokonane z urzędu przez organ egzekucyjny).
Wniesienie skargi czy też zażalenia nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego, jednakże w uzasadnionych wypadkach organ nadzoru może wstrzymać prowadzone postępowanie.
