W celu odformalizowania i zmniejszenia społecznych kosztów postępowania w sprawach o drobne wykroczenia skarbowe wprowadzono tryb mandatowy.
Zasadniczo, postępowanie mandatowe prowadzi finansowy organ postępowania przygotowawczego lub jego upoważniony przedstawiciel i postępowaniu temu nie stoi na przeszkodzie uprzednie wszczęcie postępowania przygotowawczego. Zgodnie z przepisem art. 137 kks, w postępowaniu mandatowym, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, karę grzywny w drodze mandatu karnego nałożyć można jedynie, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej niż ta, która jest określona w art. 48 § 2 kks (tj. w granicach podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia).
Warunkiem wymierzenia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest wyrażenie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie mandatu. W razie odmowy przyjęcia mandatu karnego, finansowy organ postępowania przygotowawczego wnosi do sądu akt oskarżenia. Mandatem karnym można wymierzyć karę grzywny jedynie w granicach nieprzekraczających podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, tj. w 2014 r. do kwoty 3.360 zł.
W postępowaniu mandatowym występują dwa rodzaje mandatów karnych, tj.:
1) tzw. gotówkowy, tj. wydany ukaranemu po uiszczeniu kary grzywny bezpośrednio upoważnionemu podmiotowi, który ją nałożył,
2) kredytowany, wydawany za potwierdzeniem odbioru ukaranemu.
Ważne jest, iż mandatem karnym tzw. gotówkowym może być nałożona kara grzywny jedynie na osobę:
1) czasowo tylko przebywającą na terytorium Polski,
2) niemającą stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca pobytu w kraju,
3) na osobę, która czasowo opuszcza kraj.
Przy czym mandat karny tzw. gotówkowy staje się prawomocny z chwilą uiszczenia kary grzywny upoważnionemu podmiotowi, który ją nałożył, zaś mandat karny kredytowany - z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego.
Ponadto należy podkreślić, że nałożenie kary grzywny w drodze mandatu karnego nie jest obowiązkiem finansowego organu postępowania przygotowawczego, a jest tylko jedną z form zakończenia postępowania przygotowawczego - obok dobrowolnego poddania się odpowiedzialności oraz wniesienia aktu oskarżenia do sądu i może być stosowane tylko wtedy, gdy zostaną spełnione dodatkowe warunki, np. wina sprawcy nie budzi wątpliwości oraz wyraża on zgodę na ukaranie mandatem. Przy czym postępowania mandatowego nie stosuje się, jeżeli:
1) w związku z wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, chyba że do chwili przyjęcia mandatu karnego wymagalna należność została w całości uiszczona,
2) zachodzi zbieg przepisów określony w art. 7 § 1 kks, a ten sam czyn sprawcy wykroczenia skarbowego wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa skarbowego,
3) za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów.
