Dlaczego luka podatkowa doszła do takich rozmiarów za czasów rządów PO-PiS?
Myślę, że mieliśmy do czynienia z brakiem odpowiedniej legislacji i mechanizmów kontrolnych, a to wykorzystywały zorganizowane grupy przestępcze. Ludzie, którzy łamali prawo i wyłudzali olbrzymie kwoty z budżetu państwa nie byli tzw. pierwszymi, lepszymi oszustami. Można powiedzieć, że byli to wykwalifikowani przestępcy, którzy dobrze wiedzieli jakie mechanizmy żądzą światem relacji gospodarczych, jakie są niedoskonałości prawa i jakie ograniczenia ma administracja. Dlatego nasz rząd Prawa i Sprawiedliwości podjął zdecydowaną walkę z przestępczością gospodarczą i rozpoczął proces uszczelniania systemu podatkowego. Konieczne było też przeprowadzenie reformy administracji skarbowej i stworzenie takiej organizacji, która będzie w stanie skutecznie przeciwstawić się mafiom VAT-owskim. 1 marca 2017 roku powstała Krajowa Administracja Skarbowa, którą mam zaszczyt kierować. Szkoda, że stało się to dopiero teraz bo założenia konsolidacji służb skarbowych i projekt ustawy były przygotowane przez nas w latach 2005 -2007. Niestety zmiana sytuacji na scenie politycznej w listopadzie 2007 r. uniemożliwiła realizację tej reformy.
Jakie były mechanizmy oszustw podatkowych w tamtych latach? Na czym polegały tzw. karuzele, zwłaszcza VAT-owskie?
Opracowania na temat oszustw karuzelowych identyfikują co najmniej sześć-siedem podstawowych mechanizmów oszustw wykorzystujących konstrukcję podatku VAT. W rzeczywistości mechanizmy te przenikają się oraz ewoluują, dostosowując się do sposobu reakcji organów państwa. Przestępstwa związane z wprowadzeniem do obrotu fikcyjnych faktur przybierają różne formy. Począwszy od tych mniej skomplikowanych polegających na „zakupie" przez przedsiębiorcę jednej lub kilku fikcyjnych faktur w celu zmniejszenia obciążeń podatkowych, a skończywszy na tworzeniu zorganizowanych struktur przestępczych, których celem jest w głównej mierze wyłudzanie nienależnych zwrotów VAT z tytułu eksportu lub dostaw wewnątrzwspólnotowych. Generalnie oszustwa zwane potocznie „karuzelami VATowskimi" sprowadzają się do wykorzystania systemu rozliczeń podatku VAT w obrocie wewnątrzwspólnotowym, tj. stosowania zerowych stawek podatku na dostawy wewnątrzwspólnotowe i neutralnego dla podatników rozliczania podatku od nabyć wewnątrzwspólnotowych. System podatku VAT, który w założeniu powinien być neutralny dla podatnika, umożliwił łańcuchom nieuczciwych podmiotów wprowadzanie na rynek towarów bez odprowadzania podatku VAT albo na wielokrotny międzynarodowy obrót towarami w celu uzyskania nienależnego zwrotu podatku VAT, który na żadnym etapie nie został wcześniej zapłacony w prawidłowej wysokości.
Dlaczego oszustwa w zakresie VAT były tak „popularne" i przyniosły największe szkody dla budżetu państwa?
System VAT generalnie podatny jest na oszustwa, z uwagi na jego konstrukcję, jednak jak pokazują nasze doświadczenia ostatnich 2 lat, możliwe jest uszczelnienie jego poboru. Należy również pamiętać, że obok nieszczelności w samym podatku VAT funkcjonował cały szereg rozwiązań prawnych ułatwiających zakładanie i rejestrację fikcyjnych podmiotów, czy też uzyskiwanie koncesji, m.in. paliwowych. Z drugiej strony, organy skarbowe, podatkowe i celne nie dysponowały odpowiednimi kompetencjami oraz systemem koordynacji, który zapewniałby efektywne odzyskiwanie należnych budżetowi podatków. Dodając do tego niskie zagrożenie odpowiedzialnością karną oraz idące w miliardy złotych niezapłacone lub wyłudzone podatki, łatwo dostrzec „atrakcyjność" tworzenia karuzel VAT. Wdrażane poprzednio rozwiązania legislacyjne i organizacyjne mogły przynosić wyłącznie chwilowy efekt i szybką modyfikację mechanizmu oszustwa przez świetnie zorganizowane grupy przestępcze. Dlatego tylko wprowadzenie kompleksowych i wieloaspektowych rozwiązań mogło przynieść efekt.
Jakich branż dotyczyły oszustwa przynoszące największe straty budżetowi państwa?
Zasadą jest, że każdy towar może być przedmiotem karuzeli i faktycznie przez ostatnie lata oszustwa dotknęły wielu branż. Wśród tych, które poniosły największe straty należy wymienić branże: stalową, elektroniczną, paliwową i rzepakową. Wiązało się to z bardzo dużym popytem na tego rodzaju towary lub jak w przypadku elektroniki generowaniu ogromnych obrotów bez konieczności angażowania znacznych środków logistycznych. W kontrolach skarbowych prowadzonych latach 2015-2016 nawet 70% nieprawidłowości w podatku VAT dotyczyło obrotu paliwami i elektroniką. Dzięki wprowadzeniu m.in. pakietu paliwowego w 2016 r. oraz dużej nowelizacji ustawy o podatku VAT - od 1 stycznia 2017 r. -ryzyko występowania typowych dla lat 2011-2015 mechanizmów oszustw w branży paliwowej i elektronicznej zostało znacznie ograniczone. Oczywiście pojawiły się nowe zagrożenia, ale ich skala jest mniejsza. Dzięki temu np. branża paliwowa za 2017 r. odnotowała rekordowy wynik legalnej sprzedaży paliw, a budżet zyskał na tym ok. 4 mld zł dodatkowych wpływów z podatku VAT.
Jakie łącznie straty dla budżetu państwa w latach rządów PO-PSL przyniosła "tolerancyjna" polityka państwa w tych czasach wobec przestępstw podatkowych?
Szacujemy, że w latach 2008-2015 luka w podatku VAT mogła urosnąć do kwoty ok. 262 mld zł. To, ile dokładnie stracił budżet państwa wyjaśni komisja śledcza do spraw wyłudzeń VAT.
O ile więcej, w latach 2016-2017 udało się ściągnąć dochodów do budżetu z tytułu poboru podatku VAT i CIT w porównaniu z latami poprzednimi?
W latach 2016 – 2017 naszym celem było usprawnienie działania administracji skarbowej, podniesienie jej efektywności właśnie pod kątem uszczelnienia systemu podatkowego i doprowadzenie do wzrostu wpływów z podatków. W tym celu połączyliśmy administrację podatkową, kontrolę skarbową i Służbę Celną. Tak powstała Krajowa Administracja Skarbowa, która w swoim założeniu ma być organizacją skuteczną w egzekwowaniu podatków, a przy tym cieszącą się zaufaniem społecznym, wspierającą uczciwych przedsiębiorców, zwalczającą oszustwa podatkowe i celne. Cel postawiony przez KAS został już w znacznej mierze osiągnięty, co pokazują dane o dochodach z podatków i cła za 2017 r. Dochody pobrane do budżetu państwa przez KAS w 2017 r. były wyższe w porównaniu do dochodów uzyskanych na koniec 2016 r. o 42,5 mld zł, tj. o ok. 15%. Najwyższy wzrost odnotowaliśmy w podatku VAT (30 mld zł w skali roku, tj. o 24%). W podatku CIT uzyskaliśmy wzrost na poziomie ok. 13% czyli o 3,4 mld zł. Ogółem wpływy budżetu państwa w dwóch ostatnich latach wyglądają następująco: w 2016 roku była kwota 276,3 mld zł, a w 2017 roku 318,8 mld zł. Najnowsze analizy Ministerstwa Finansów wskazują na redukcję luki podatkowej w VAT. W latach 2007- 2015 obserwowano jej wzrost. W 2015 r. wynosiła 23,9% potencjalnych wpływów z tego podatku. Według wstępnych szacunków od 2016r. luka podatkowa w VAT ulega zauważalnemu ograniczeniu. W sposób istotny zmniejszyła się w 2017 r. i choć wciąż wynosi ok. 14% to widać, że udało się odwrócić niekorzystną tendencję i ta wartość procentowa jest już niższa niż średnia europejska, która wynosi ok. 15-16%.
Na czym polegała zmiana w metodach ścigania przestępstw podatkowych, zwłaszcza VAT, po objęciu władzy przez PiS?
Na sukces w zwalczaniu przestępstw podatkowych składa się kompleksowe podejście do problemu zwalczania oszustw. Przede wszystkim - skuteczna legislacja eliminująca największe słabości systemu podatku VAT. Szereg rozwiązań prawnych albo uniemożliwiło dokonywanie oszustw albo uczyniło ich popełnianie mało opłacalnymi. Jednym z narzędzi, które jest obecnie z sukcesem wykorzystywane przez KAS do identyfikacji oszustw w podatku od towarów i usług jest Jednolity Plik Kontrolny, który od 1 stycznia 2018 r. w formie JPK_VAT muszą co miesiąc przesyłać wszyscy czynni podatnicy podatku VAT. Plik JPK_VAT zawiera informację o zdarzeniach gospodarczych ujętych w ewidencji zakupu i sprzedaży, tj. poszczególnych transakcjach dokonywanych z innymi podmiotami gospodarczymi. Ministerstwo Finansów na bieżąco identyfikujerozbieżności w rozliczeniach podatników w podatku VAT za kolejne okresy,polegające chociażby na ujmowaniu w ewidencji zakupu faktur wystawionych przez podmiotybez otwartego obowiązku podatkowego, czy niezgodnościach wykazanych kwot podatkupomiędzy podatnikiem i jego kontrahentem. Podatnicy, u których zidentyfikowano tego rodzaju rozbieżności,otrzymują od nas powiadomienia. W reakcji na takie powiadomieniemogą samodzielnie skorygować swoje rozliczenie w podatku VAT, nienarażając się na podwyższone odsetki za zwłokę, czy konsekwencje karno-skarbowe. DziałaniaKAS ukierunkowane są przede wszystkim na szybką identyfikację ewentualnych nieprawidłowości w rozliczeniupodatnika, tak aby zminimalizować ewentualne dolegliwości podatkowe.
Do czego jeszcze wykorzystywane są pliki JPK_VAT?
Służą również do identyfikacji przez organy KAS działań naruszających prawo o znamionach oszustw podatkowych, w szczególności tzw. karuzeli podatkowych, w ramach których dochodzi do wyłudzeń zwrotów w podatku VAT, czy wprowadzania do obrotu i wykorzystywania tzw. pustych faktur. Dane z JPK_VAT pozwalają organom KAS na identyfikację poszczególnych uczestników w łańcuchu transakcji (sprzedawców i nabywców). Nasze działania ukierunkowane są na uszczelnienie systemu, a przez to przywrócenie warunków uczciwej konkurencji na rynku. Szybki dostęp do danych z ewidencji podatnika, pozwala urzędnikowi na ich weryfikację „zza biurka" bez angażowania podatnika. Taka analityka wpływa na zmniejszenie liczby kontroli podatkowych i ich ukierunkowanie na podmioty faktycznie dopuszczające się oszustw podatkowych na dużą skalę.Służby państwa ukierunkowane na zwalczanie zorganizowanej przestępczości podatkowej zyskały narzędzia do walki ze zorganizowaną przestępczością podatkową i skutecznego egzekwowania prawa. Mówię tu o zaawansowanych narzędziach informatycznych i analitycznych, systemie nadzoru nad przemieszczaniem towarów i wreszcie konsolidacji służb skarbowych i celnych, które zamiast konkurować ze sobą, realizują wspólny cel. Również organy ścigania, które są naturalnym partnerem KAS zostały wyposażone w rozwiązania, dzięki którym odpowiedzialność karna i utrata uzyskanego nielegalnie majątku stały się bardzo realne.
Jaki udział w sukcesie dotyczącym znacząco wyższej ściągalności VAT od 2016 roku miała reforma służb aparatu skarbowego i celnego?
Już w roku 2016 wpływy z VAT w stosunku do roku poprzedniego były o 4 mld zł większe niż w roku poprzednim, ale dopiero po wprowadzeniu wielu zmian w prawie podatkowym, karnym oraz zmian organizacyjnych czyli utworzenia KAS, nastąpił ich wyraźny wzrost. Dodatkowe wpływy z VAT w wysokości 30 mld zł osiągnięte w całym roku 2017, są wyraźnie wyższe, niż środki, jakie Polska otrzymuje średniorocznie z budżetu UE, bowiem te wynoszą około 22-23 mld zł. Dane z okresu całego roku 2017, potwierdzają, że wzrost ściągalności VAT nie jest przypadkowy. Osiągnięcie tak dobrych wyników nie byłoby możliwe bez przeprowadzenia reformy służb odpowiedzialnych za pobór podatków i zmian w ustawach podatkowych, co jest ze są ze sobą ściśle powiązane. Pakiet tych zmian składa się w logiczną całość. Przed 1 marca 2017 r. służby skarbowe (urzędy skarbowe, urzędy kontroli skarbowej, urzędy celne) były rozproszone, a wymiana informacji między nimi nie była tak szybka, jak po ich połączeniu. Utworzenie KAS spowodowało, że mamy skumulowane w jednym ręku wszystkie informacje, które wcześniej były w różnych służbach. Dzięki temu jesteśmy w stanie przeprowadzić szybką analizę ryzyka a typowanie do kontroli jest dużo lepsze, kontrolowane są te podmioty, co do których mamy umotywowane podejrzenia, że są u nich nieprawidłowości. Wyższe wpływy z VAT są też efektem przeprowadzonych zmian legislacyjnych, takich jak wprowadzenie pakietu paliwowego, pakietu energetycznego, pakietu przewozowego, zaostrzenia kar za puste faktury. Jednakże bez reformy służb, które realizują kontrolę, pobór i dbają o przestrzeganie prawa w kwestiach dotyczących ściągalności podatków, nie byłoby to możliwe. Reforma KAS była konieczna, spowodowała, że jesteśmy w stanie działać z wyprzedzeniem i lepiej chronić nasz wspólny budżet.
Co jeszcze można zrobić, by nie dopuszczać do przestępstw podatkowych w przyszłości?
Aktualnie wdrażamy projekt Systemu Teleinformatycznego Krajowej Izby Rozliczeniowej - STIR. Wdrożenie stanowi realizację zadań wynikających z ustawy z dnia 24 listopada 2017r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. STIR jest systemem wymiany informacji między systemami bankowymi a administracją skarbową. Umożliwia dokonywanie analiz finansowych, pozwalających na identyfikację przepływów typowych dla wyłudzeń skarbowych oraz daje administracji skarbowej możliwość reakcji na podejrzane transakcje w czasie rzeczywistym. Pozwala również na analizowanie ryzyka wykorzystywania działalności banków lub spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych do popełniania przestępstw skarbowych dotyczących wyłudzania zwrotu VAT lub wystawiania pustych faktur. STIR to bardzo ważne narzędzie do walki z przestępstwami gospodarczymi. Spośród innych działań, uszczelniających system podatkowy chciałbym wskazać na rozwój systemu SENT czyli systemu monitorowania przewozu towarów wrażliwych, z którymi wiąże się najwyższe ryzyko oszustw podatkowych (paliw, alkoholu, suszu tytoniowego), poprzez wykorzystanie danych geolokalizacyjnych (GPS). Bardzo ważne będzie też wdrożenie monitorowania przewozu tych towarów koleją oraz objęcie systemem monitorowania wywozu deficytowych leków. Wdrażane zmiany legislacyjne to jeden obszar. Drugim, równie ważnym, jest zapewnienie nowoczesnego wyposażenia logistycznego KAS czyli sprzętu wykorzystywanego do kontroli (np. stacjonarnych i mobilnych urządzeń RTG) i tutaj też podejmujemy odpowiednie działania. Jednak KAS to przede wszystkich tworzący ją ludzie więc bardzo ważny jest właściwy system szkoleń dla naszych pracowników i funkcjonariuszy, ich rozwój zawodowy gwarantuje jakość całej administracji.
Rozmawiał: Maciej Pawlak