Jakiej wielkości lukę w podatku VAT wygenerowali w ostatnich latach oszuści niepłacący lub wyłudzający VAT? Jakie działania zostały podjęte przez Ministerstwo Finansów w celu uszczelnienia poboru podatków w obszarze paliwowym? Jak kształtują się wpływy z rynku paliw w ogólnym budżecie państwa?
Szacujemy, że tzw. luka VAT w latach 2014-2015 kształtowała się na poziomie ok. 24% potencjalnych wpływów do budżetu. Wprowadzone w ostatnich latach zmiany legislacyjne pozwoliły na redukcję tej luki. W 2016 roku wynosiła ona 20%, natomiast w 2017 r. zmniejszyła się do 14%. Wpływ na uszczelnienie poboru podatków na rynku paliwowym miały głównie dwie regulacje: tzw. pakiet paliwowy oraz ustawa o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów - tzw. pakiet przewozowy. Pakiet paliwowy wszedł w życie w 2016 r., była to nowelizacja przepisów eliminująca szereg luk w przepisach VAT, akcyzowych i koncesyjnych, regulujących obrót paliwami płynnymi. Skutkiem tych rozwiązań był skokowy wzrost sprzedaży paliw odnotowany przez krajowe rafinerie oraz zmniejszenie przywozu paliw zza wschodniej granicy. Wzrost konsumpcji oleju napędowego w 2017 r. w stosunku do 2016 r. oszacowano na około 15%. Efekt fiskalny pakietu paliwowego w 2017 r. to około 4 mld zł dodatkowych wpływów do budżetu z podatku VAT. Istotą wprowadzonego w 2017 r. pakietu przewozowego było objęcie monitorowaniem przemieszczania szczególnie wrażliwych podatkowo towarów, którymi są paliwa płynne, susz tytoniowy i alkohol całkowicie skażony. Monitorowaniem objęte są więc towary należące do grupy najwyższego ryzyka ze względu na naruszenia przepisów prawa podatkowego. Paliwa silnikowe, obok wyrobów tytoniowych oraz alkoholu etylowego, to jedna z trzech grup wyrobów, które generują najwyższą kwotę akcyzy. Dochody budżetowe z tytułu podatku akcyzowego od paliw silnikowych wyniosły w 2017 r. 31,4 mld złotych, co stanowiło 46 % całkowitych dochodów z akcyzy osiągniętych w tym okresie. W 2016 r. dochody z tytułu akcyzy od paliw silnikowych wyniosły 29,4 mld złotych, zatem były o 2 mld złotych niższe. Odnotowany wzrost dochodów jest wynikiem wzrostu popytu na paliwa ciekłe oraz utrzymującej się podaży paliw silnikowych z legalnych źródeł, co z kolei jest efektem działań uszczelniających system podatkowy. Także w I półroczu 2018 r. dochody z tytułu akcyzy od paliw silnikowych wzrosły w porównaniu do analogicznego okresu 2017 r. oraz 2016 r. W ciągu 6 miesięcy 2018 r. dochody z tego tytułu wyniosły 15,8 mld złotych i były wyższe o odpowiednio 1,1 mld złotych od dochodów uzyskanych w ciągu 6 miesięcy 2017 r. oraz o blisko 2 mld złotych od dochodów uzyskanych w ciągu 6 miesięcy 2016 r. Natomiast wpływy z opłaty paliwowej wyniosły w 2016 r. 6,3 mld złotych, w 2017 r. 6,6 mld zł, zaś w I półroczu 2018 r. 3,3 mld zł.
Jak będzie przebiegać kampania edukacyjna "Bezpieczna transakcja"?
Priorytetem Ministerstwa Finansów pozostaje skuteczna walka z przestępczością gospodarczą i oszustwami podatkowymi oraz ochrona legalnego biznesu i wsparcie uczciwych podatników. Dlatego systematycznie, od dwóch lat, resort wprowadza nowe narzędzia legislacyjne ograniczające wyłudzenia w VAT, takie jak Jednolity Plik Kontrolny VAT (JPK_VAT) czy mechanizm podzielonej płatności. Równocześnie prowadzi kampanie informacyjno-edukacyjne. Kampania „Bezpieczna transakcja", która wystartowała pod koniec czerwca, skierowana jest do przedsiębiorców. Stanowi uzupełnienie działań prawnych i odpowiada na deficyt wiedzy w zakresie okoliczności transakcji, na które przedsiębiorca powinien zwrócić uwagę przy jej zawieraniu. W pierwszym etapie kampanii uruchomiono dedykowaną jej stronę internetową www.bezpiecznatransakcja.mf.gov.pl, to kompendium wiedzy na temat mechanizmów wyłudzania VAT, z podkreśleniem roli jaką może pełnić uczciwy przedsiębiorca, nieświadomy wciągnięcia w karuzelę podatkową. Na tej stronie są również informacje dotyczące mechanizmu podzielonej płatności oraz okoliczności, na które przedsiębiorca powinien zwrócić uwagę przy zawieraniu transakcji, szczególnie po raz pierwszy z danym kontrahentem. Prowadzimy działania w mediach i portalach społecznościowych, a także działania we współpracy z partnerami kampanii. Zorganizowaliśmy webinarium „Mechanizm podzielonej płatności w praktyce", podczas którego nasi eksperci wyjaśnili czym jest MPP, na czym polega i kogo dotyczy. Można je obejrzeć na kanale YouTube Ministerstwa Finansów.
A zatem: jakie są cele kampanii, czemu została uruchomiona, jak długo potrwa, do kogo jest skierowana?
W ostatnich latach, w Polsce i w innych państwach UE, obserwujemy niepokojące zjawisko wykorzystania mechanizmów konstrukcji podatku VAT do uzyskania niezgodnych z prawem korzyści finansowych. Dotyczy to przede wszystkim uszczupleń należności budżetu państwa poprzez wyłudzenie nienależnego zwrotu podatku lub nieodprowadzenie należności podatkowych VAT. Mechanizm wyłudzeń przyjmuje najczęściej postać „karuzeli podatkowej". Polega on na wytwarzaniu łańcucha fikcyjnych transakcji biznesowych pomiędzy co najmniej dwoma krajami UE. W mechanizmach tych wykorzystywani są uczciwi przedsiębiorcy, którzy nieświadomi swojej roli w procederze, uwiarygadniają nielegalną transakcję. Bez nich karuzele i mechanizmy wyłudzeń byłyby trudne do zorganizowania albo wręcz niemożliwe. Często skuszeni atrakcyjnymi okolicznościami transakcji liczą na łatwy zysk i nie dostrzegają lub nie chcą dostrzec ryzyka. Przestępcy bezwzględnie wykorzystują brak wiedzy przedsiębiorców, wciągając ich do udziału w karuzeli podatkowej. W konsekwencji tacy przedsiębiorcy są nie tylko wykorzystani przez nieuczciwe podmioty, niejednokrotnie zorganizowane grupy przestępcze, ale ponoszą także końcową odpowiedzialność, ponieważ to na nich skupia się uwaga organów skarbowych. Każdy uczestnik oszustwa karuzelowego musi liczyć się z odpowiedzialnością podatkową, karną i karną skarbową. Uczciwy przedsiębiorca może zwiększyć swoje bezpieczeństwo w obrocie gospodarczym, między innymi rzetelnie weryfikując swoich kontrahentów biznesowych i zwracając uwagę na okoliczności w jakich przebiega transakcja, szczególnie jeśli dotyczy ona nowego kontrahenta. To kluczowe na etapie rozpoczęcia współpracy, ale powinno być dokonywane systematycznie w późniejszym okresie. Szereg okoliczności, na które przedsiębiorca powinien zwrócić uwagę, prezentuje „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych". To zbiór wskazówek pomocnych urzędnikom skarbowym w ocenie dochowania należytej staranności w VAT przez przedsiębiorców oraz swoisty „drogowskaz" dla przedsiębiorców, wskazujący im w jaki sposób mogą dochować należytej staranności. Obroną przed oskarżeniem o wyłudzenie VAT jest również zastosowanie mechanizmu podzielonej płatności (MPP), który wszedł w życie 1 lipca br. Celem MPP jest zwiększenie ochrony uczciwych podatników przed konsekwencjami ich nieświadomego udziału w procederze wyłudzania VAT. Mechanizm, poprzez zastosowanie odrębnego konta VAT, z założenia utrudni powstawanie nadużyć już na etapie samej transakcji. Jego stosowanie poprawi warunki prowadzenia działalności gospodarczej, wpłynie na eliminację z rynku nieuczciwych przedsiębiorców i ryzyka „znikania" podmiotów gospodarczych z zapłaconym im przez kontrahentów, a nieodprowadzonym podatkiem VAT. Ta konstrukcja da przedsiębiorcom większe bezpieczeństwo w przypadku ewentualnego oskarżenia o wyłudzenia VAT i będzie jednym z ważnych dowodów dochowania należytej staranności. Kampania „Bezpieczna transakcja" dotyczy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego i ma na celu wyjaśnić mechanizm wyłudzeń podatku VAT na przykładzie karuzel VAT-owskich. Zależy nam na podniesieniu świadomości przedsiębiorców i przekazaniu im wiedzy na temat tego, jak chronić się przed nieświadomym wciągnięciem w karuzelę VAT. Akcja zwraca też uwagę przedsiębiorców na rolę dochowania należytej staranności w obrocie gospodarczym oraz wyjaśnia, czym jest mechanizm podzielonej płatności – nowe narzędzie uszczelniające system podatkowy.
Na jakie wsparcie organizacji biznesowych liczycie?
Kampanię prowadzi Ministerstwo Finansów wraz z Krajową Administracją Skarbową we współpracy z partnerami społecznymi i instytucjami państwowymi. W sumie działania w ramach kampanii wspiera 15 instytucji, w tym 8 organizacji w roli partnerów: Business Centre Club, Konfederacja Lewiatan, Polska Izba Paliw Płynnych, Polska Izba Handlu, Polskie Towarzystwo Gospodarcze, Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji, Stowarzyszenie Polskich Producentów Wyrobów Czekoladowych i Cukierniczych (POLBISCO), ZIPSEE Cyfrowa Polska oraz 7 w charakterze instytucji wspierających Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, PARP, Krajowa Izba Gospodarcza, Związek Banków Polskich, ZUS, Krajowa Izba Doradców Podatkowych, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. Zaangażowanie instytucji i organizacji zrzeszających przedsiębiorców jest dla nas niezwykle istotne i cenne. Chcemy, aby przekaz kampanii dotarł do jak największej liczby przedsiębiorców. Mamy nadzieję, że wspólna akcja wpłynie na przedsiębiorców, tak aby stosowanie należytej staranności stało się naturalnym elementem w relacjach z kontrahentami.
Jak nowoczesne technologie wspomagają prace administracji publicznej?
Nowoczesne technologie są integralną częścią systemu administracji publicznej. W Krajowej Administracji Skarbowej systematycznie wdrażane są nowoczesne rozwiązania informatyczne, które z jednej strony wpływają na zwiększenie skuteczności działań administracji skarbowej, a z drugiej strony na zmniejszanie obowiązków podatników. Działania KAS wspierane są nowoczesnymi narzędziami analitycznymi, umożliwiającymi prace na bardzo dużych zbiorach danych (Big Data), obejmujących informacje podatkowe i finansowe zebrane z licznych systemów administracji skarbowej. Narzędzia te pozwalają na integrację i usystematyzowanie informacji podatkowych rozproszonych w różnych bazach danych, jak również na wykorzystanie technik data mining (czyli zaawansowanych algorytmów statystycznych i matematycznych), w celu identyfikacji podmiotów, które mogą dopuszczać się różnego rodzaju nadużyć podatkowych. Ponadto administracja skarbowa stosuje zaawansowane narzędzia do analizy sieci powiązań, w celu wykrywania relacji między uczestnikami procederu oszustw podatkowych. Nowoczesne technologie KAS wykorzystuje w wielu różnych aspektach, m.in. do tworzenia baz i hurtowni danych oraz systemów (np. VIES, JPK-VAT, STIR), które wspomagają i upraszczają działania urzędników. Mają one również wpływ na szybkość dostępu do zgromadzonych informacji, i to zarówno przez administrację, jak i podatników. Ułatwiają podatnikom kontakt z fiskusem i wypełnianie obowiązków podatkowych np. poprzez możliwość składania e-deklaracji VAT. Nowoczesne narzędzia stosowane są też w zarządzaniu procesami wewnątrz naszej organizacji, czy w standaryzacji tych procesów.
Jakie efekty przyniosło np. zaangażowania MF i KAS w Hackathon? Czy projekty takie będą kontynuowane?
Dzięki zainicjowaniu oraz skutecznemu zaangażowaniu Ministerstwa Finansów i Krajowej Administracji Skarbowej w realizację Hackathonu powstało szereg wspólnych inicjatyw. Są to np. działania w zakresie wykrywania negatywnych zjawisk w obszarze nadużyć podatkowych, zidentyfikowanych w Internecie. Ich efektem było wdrożenie cyklicznych działań skutecznie eliminujących to zjawisko. W wyniku tych czynności odnotowaliśmy znaczny spadek publikacji w Internecie ogłoszeń wskazujących na unikanie opodatkowania poprzez nieuprawnione stosowanie VAT-marża. Jednocześnie podjęto kroki w zakresie realizacji projektu, mającego na celu identyfikację powiązań kapitałowo-osobowych polskich podmiotów, zakwalifikowanych jako ryzykowne w ocenie administracji skarbowej. Kluczowe jest również to, że Hackathon podniósł świadomość zagrożeń, wynikających z prowadzenia sprzedaży niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawa podatkowego. Dzięki Hackathonowi Ministerstwo Finansów zaistniało w świadomości młodych ludzi jako instytucja nowoczesna oraz otwarta na nowe wyzwania i projekty, a przede wszystkim wychodząca naprzeciw nowym trendom, wynikającym z potrzeby bycia innowacyjnym. Hackathon pozwolił wyłonić najlepszych specjalistów w dziedzinie programowania i analityki. Część z nich zasiliła nasze szeregi.
Rozmawiał: Zdzisław Pisiński