System przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu

Kształt polskiego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej jako system PPP/PFT) wyznaczają przede wszystkim przepisy prawne, zarówno krajowe, jak i Unii Europejskiej (UE). Podstawowym aktem prawnym w tym obszarze jest ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2018 r., poz. 723, ze zm.), zwana dalej ustawą. Wskazuje ona organy i podmioty funkcjonujące w ramach tego systemu oraz określa ich obowiązki i uprawnienia.

System przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (plik pdf, 266KB)

 

Centralnym elementem polskiego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu jest Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF). Zgodnie z ustawą, GIIF – będący sekretarzem albo podsekretarzem stanu w Ministerstwie Finansów – jest powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych po zasięgnięciu opinii ministra – członka Rady Ministrów właściwego do spraw koordynowania działalności służb specjalnych (o ile został wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów).

 

W realizacji swoich zadań ustawowych GIIF jest wspomagany przez Departament Informacji Finansowej Ministerstwa Finansów, który wykonuje zadania polskiej jednostki analityki finansowej (PJAF).

 

System przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu tworzą w Polsce:

·      GIIF,

·      instytucje obowiązane(tj. podmioty zarówno z sektora finansowego, jak

       i niefinansowego, które oferują usługi lub produkty mogące być wykorzystane

       wbrew ich przeznaczeniu do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu – 

       lista kategorii instytucji obowiązanych znajduje się w art. 2 ust. 1 ustawy).

·      jednostki współpracujące(organy administracji rządowej, organy jednostek

       samorządu terytorialnego oraz inne państwowe jednostki organizacyjne, a

       także Narodowy Bank Polski (NBP), Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) i 

       Najwyższa Izba Kontroli (NIK) – art. 2 ust. 2 pkt 8 ustawy).

 

W ustawie określono liczne obowiązki GIIF, instytucji obowiązanych oraz instytucji współpracujących, zwłaszcza w zakresie współpracy i wymiany informacji. Poniżej wskazano część z nich.

Przede wszystkim instytucje obowiązane rozpoznają i oceniają ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związane ze stosunkami gospodarczymi zawieranymi z klientami lub z transakcjami okazjonalnymi realizowanymi przez nich. Na bazie tego ryzyka i jego oceny stosują środki bezpieczeństwa finansowego, których zadaniem jest przede wszystkim uzyskanie informacji na temat ich klientów oraz celu, dla którego korzystają oni z usług i produktów oferowanych przez instytucje obowiązane.

Instytucje obowiązane zawiadamiają GIIF o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, jak również o przypadkach powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że określona transakcja lub określone wartości majątkowe mogą mieć związek z jednym lub drugim z ww. przestępstw.

Instytucje obowiązane przekazują ponadto GIIF informacje o tzw. transakcjach ponadprogowych, tj. takich, których równowartość przekracza wartość 15 tys. EUR i które są:

·         wpłatą lub dokonaną wypłatą środków pieniężnych (czyli transakcją

          gotówkową),

·         transferem środków pieniężnych  (w tym transferem przychodzącym spoza

          terytorium Rzeczpospolitej Polskiej na rzecz odbiorcy, którego dostawcą

          usług płatniczych jest instytucja obowiązana), z wyłączeniem pewnych

          wyjątków wskazanych w ustawie,

·         transakcją kupna lub sprzedaży wartości dewizowych,

·         czynnością notarialną, określoną w ustawie.

Na żądanie GIIF instytucje obowiązane blokują rachunki i wstrzymują transakcje oraz przekazują lub udostępniają mu posiadane informacje i dokumenty. Wstrzymywania transakcji lub blokady rachunku dokonują one również na podstawie stosownego postanowienia prokuratora.

W celu przeciwdziałania terroryzmowi i finansowaniu terroryzmu, instytucje obowiązane stosują ponadto szczególne środki ograniczające przeciwko osobom i podmiotom wskazanym na listach publikowanych w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

Instytucje obowiązane są kontrolowane przez GIIF w zakresie wypełniania przez nie obowiązków w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. W ramach swoich właściwości kontrolę instytucji obowiązanych przeprowadzają również na zasadach określonych w przepisach odrębnych:

·         Prezes NBP (w odniesieniu do podmiotów prowadzących działalność

          kantorową),

·         KNF (w odniesieniu do instytucji przez nią nadzorowanych),

·         Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (w odniesieniu

          do spółdzielczych  kas oszczędnościowo-kredytowych),

·         prezesi sądów apelacyjnych (w odniesieniu do notariuszy),

·         naczelnicy urzędów celno-skarbowych (w odniesieniu do wszystkich

           instytucji obowiązanych);

·         wojewodowie lub starostowie – w odniesieniu do stowarzyszeń.

 

Podobnie jak instytucje obowiązane, jednostki współpracujące niezwłocznie powiadamiają GIIF o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Ponadto na wniosek GIIF przekazują lub udostępniają w granicach swoich ustawowych kompetencji posiadane informacje lub dokumenty. Dodatkowo Straż Graniczna oraz naczelnicy urzędów celno-skarbowych przekazują GIIF informacje z deklaracji przewozu przez granicę UE środków pieniężnych.

GIIF weryfikuje zawarte w zawiadomieniach i powiadomieniach podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu na bazie informacji pozyskiwanych od instytucji obowiązanych, jednostek współpracujących, a także zagranicznych jednostek analityki finansowej (zagraniczne JAF). W przypadku uzasadnianego podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu GIIF zawiadamia właściwego prokuratora, który we współpracy z organami ścigania podejmuje działania w celu postawienia aktu oskarżenia podejrzanym osobom.

 

Po otrzymaniu takiego zawiadomienia prokurator  ma obowiązek poinformować GIIF o:

·         wydaniu postanowienia w przedmiocie blokady rachunku lub wstrzymania

          transakcji;

·         zawieszeniu postępowania;

·         podjęciu zawieszonego postępowania;

·         wydaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutu popełnienia przestępstwa.

 

Dodatkowo prokuratorzy są zobligowani do przekazywania do GIIF informacji o wydaniu postanowieniu o:

·        blokadzie rachunku lub wstrzymaniu transakcji,

·        wszczęciu postępowania,

·        przedstawieniu zarzutu,

·        wniesieniu aktu oskarżenia,

w pozostałych sprawach o przestępstwo prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Z kolei GIIF przekazuje sądom i prokuratorom, na pisemny wniosek, zgromadzone informacje lub dokumenty, na potrzeby postępowania karnego. Ponadto udostępnia posiadane informacje na pisemny i uzasadniony wniosek innych jednostek współpracujących wskazanych w ustawie (w szczególności organów ścigania), w zakresie ich ustawowych zadań.

W przypadku powzięcia podejrzenia popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, innego niż przestępstwo prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, GIIF przekazuje informacje uzasadniające to podejrzenie do właściwych organów (tj. organów ścigania, służb specjalnych oraz Szefa KAS), w celu podjęcia czynności wynikających z ich ustawowych zadań. Dodatkowo, jeśli poweźmie uzasadnione podejrzenie naruszenia przepisów związanych z funkcjonowaniem rynku finansowego, GIIF przekazuje informacje uzasadniające to podejrzenie do KNF.

Ze względu na międzynarodowy wymiar przestępstw prania pieniędzy i finansowania terroryzmu GIIF wymienia informacje z zagranicznymi jednostkami analityki finansowej (tj. zagranicznymi JAF).

Na uzasadniony wniosek zagranicznej JAF GIIF może zezwolić na przekazanie udostępnionych przez niego informacji innym organom lub zagranicznym JAF lub też na wykorzystanie tych informacji do celów innych niż związane z zadaniami jednostek analityki finansowej. Podobnie również GIIF może wystąpić do zagranicznej JAF o zgodę na przekazanie otrzymanych od niej informacji sądom, prokuratorom i pozostałym jednostkom współpracującym, innym zagranicznym JAF lub na wykorzystanie takich informacji do celów innych niż wykonywanie swoich zadań.

Ponadto GIIF może zażądać wstrzymania transakcji lub blokady rachunku na uzasadniony wniosek zagranicznej JAF „pozwalający na uprawdopodobnienie podejrzenia popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu".

 

Dodatkowo, w celu poprawy jakości systemu i tworzenia nowych rozwiązań, GIIF i jego przedstawiciele uczestniczą w pracach organizacji i instytucji międzynarodowych, działających w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (linki do stron organizacji otwierają się w nowych oknach, w innych serwisach):

·         Grupy Egmont (https://www.egmontgroup.org/),   

·         Komitetu ds. Zapobiegania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu (zwanego też Komitetem Prewencyjnym) i Platformy EU-FIU, funkcjonujących w ramach UE,

·         Specjalnego Komitetu Ekspertów Rady Europy ds. Oceny Środków Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy w Krajach Europy Środkowej i Wschodniej – MONEYVAL (https://www.coe.int/en/web/moneyval/),       

·         Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy,  ang. Financial Action Task Force – FATF(pośrednio poprzez MONEYVAL) - http://www.fatf-gafi.org/,   

·         Grupy Euroazjatyckiej, ang. Eurasian Group - EAG(Polska posiada status obserwatora w Grupie) - https://eurasiangroup.org/en.